ಜೈನ ಚೈತ್ಯ-ಸ್ತೂಪಗಳು: ಪರಂಪರೆ ಮತ್ತು ಮಹತ್ವ
ಲೇಖನ:
ಆವಶ್ಯಕ ನಿರ್ಯುಕ್ತಿ (ಗಾ. 435)ಯಲ್ಲಿ ತೀರ್ಥಂಕರರು ನಿರ್ವಾಣವನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಮೇಲೆ ಸ್ತೂಪ-ಚೈತ್ಯ-ಜಿನಗ್ರಹಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡುವ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಇದರ ಮೇಲೆ ಟೀಕೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾ, ಹರಿಭದ್ರಸೂರಿಯು 1008 ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀ ವೃಷಭದೇವರ ನಿರ್ವಾಣದ ನಂತರ, ಅವರ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಅವರ ಪುತ್ರ ಭರತ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯು ಕೈಲಾಸ ಪರ್ವತದಲ್ಲಿ ಚೈತ್ಯ ಮತ್ತು ಸಿಂಹ-ನಿಷಿದ್ಯಾ-ಆಯತನ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಉಲ್ಲೇಖವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಅರ್ಧಮಾಗಧಿ ಜಂಬೂದ್ವೀಪಪನ್ನತ್ತಿಯಲ್ಲಿಯೂ (2,33) ತೀರ್ಥಂಕರರ ಶರೀರ ಸಂಸ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಚೈತ್ಯ-ಸ್ತೂಪ ನಿರ್ಮಾಣದ ಬಗ್ಗೆ ವಿಶದವಾಗಿ ವಿವರಣೆ ಇದೆ. ನಿರ್ವಾಣದ ಬಳಿಕ ದೇವೇಂದ್ರನು ಗೋಶೀರ್ಷ ಮತ್ತು ಚಂದನದ ಕಟ್ಟಿಗೆಗಳಿಂದ ಚಿತೆಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಗೊಳಿಸಲು ಆದೇಶಿಸುತ್ತಾನೆ. ಕ್ಷೀರೋದಧಿಯಿಂದ ತೀರ್ಥಂಕರರ ಶರೀರವನ್ನು ತೊಳೆಯುವಂತೆ, ಚಂದನ ಲೇಪಿಸಲು ಹಾಗೂ ಅಲಂಕಾರಗಳಿಂದ ಶೋಭಿಸಲು ಸೂಚನೆ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಶಿಬಿಕೆಯ ಮೂಲಕ ಶರೀರವನ್ನು ಚಿತೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಿ, ಅಗ್ನಿಕುಮಾರ ದೇವನು ಪ್ರಜ್ವಲಿತಗೊಳಿಸುತ್ತಾನೆ. ನಂತರ, ಕ್ಷೀರೋದಕದಿಂದ ಮೇಘಕುಮಾರ ದೇವನು ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ಶಮನಗೊಳಿಸುತ್ತಾನೆ.
ಶಕ್ರ ದೇವೇಂದ್ರನು ಭಗವಾನ್ ತೀರ್ಥಂಕರರ ಚಿತೆಯ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಮಹಾನ್ ಚೈತ್ಯಸ್ತೂಪವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಆಜ್ಞೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಗಣಧರ ಹಾಗೂ ಅನ್ಯ ಅನಗಾರರ ಚಿತೆಗಳ ಮೇಲೂ ಸ್ತೂಪಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಆದೇಶಿಸುತ್ತಾರೆ. ದೇವತೆಗಳು ಜಿನನ ಅಸ್ಥಿಗಳನ್ನು ವಜ್ರಮಯ-ಗೋಲಾಕಾರದ ಪೆಟ್ಟಿಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿ, ಅವುಗಳ ಪೂಜೆ-ಅರ್ಚನೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಈ ವಿವರಣೆಯಿಂದ ಜೈನ ಪರಂಪರೆಯಂತೆ ಮಹಾಪುರುಷರ ಚಿತೆಗಳ ಮೇಲೆ ಸ್ತೂಪಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಪರಂಪರೆ ಬುದ್ಧನ ನಿರ್ವಾಣ ಹಾಗೂ ಅವನ ಶರೀರ ಸಂಸ್ಕಾರದ ಕುರಿತು ಬರುವ ಪಾಲಿ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿಯೂ ದೃಢೀಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಅನೇಕ ಉತ್ಕೃಷ್ಟ ಸ್ತೂಪಗಳು ಸಾಂಚಿ, ಭರಹೂತ, ಸಾರಾನಾಥ ಮುಂತಾದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ.
ಜೈನ ಸ್ತೂಪಗಳ ಪ್ರಾಚೀನತೆ:
ಜಿನದಾಸಕೃತ ಆವಶ್ಯಕಚೂರ್ಣಿಯಲ್ಲಿಯೂ, 1008 ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀ ಮುನಿಸುವೃತನಾಥರ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ವೈಶಾಲಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ತೂಪ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿತ್ತೆಂದು ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಮಥುರೆಯ ಸಮೀಪ, ಜೈನ ಸ್ತೂಪದ ಭಗ್ನಾವಶೇಷಗಳು ಪತ್ತೆಯಾಗಿವೆ. ಹರಿಷೇಣ ಕೃತ ಬ್ರಹತ್ ಕಥಾಕೋಷ (12,132) ಪ್ರಕಾರ, ವಿದ್ಯಾಧರರು ಐದು ಸ್ತೂಪಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಪಹಾಡಪುರ (ಬಂಗಾಳ)ದಲ್ಲಿ ಲಭಿಸಿದ ಗುಹನಂದಿ ಆಚಾರ್ಯರ ಐದನೇ ಶತಮಾನದ ತಾಮ್ರಪತ್ರದಲ್ಲಿ ಪಂಚಸ್ತೂಪಾನ್ವಯದ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ.
ಜಿನಪ್ರಭಸೂರಿ ಕೃತ ವಿವಿಧ ತೀರ್ಥಕಲ್ಪದಲ್ಲಿ, ಮಥುರೆಯ ಒಂದು ಸ್ತೂಪವು 1008 ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀ ಸುಪಾರ್ಶ್ವನಾಥರ ಸ್ಮರಣೆಗೆ ದೇವನಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ರಾಜಮಲ್ಲಕೃತ ಜಂಬೂಸ್ವಾಮಿ ಚರಿತ ಪ್ರಕಾರ, ಮೊಗಲ ಸಾಮ್ರಾಟ ಅಕ್ಬರನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮಥುರೆಯಲ್ಲಿ 515 ಸ್ತೂಪಗಳು ಜೀರ್ಣಾವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿದ್ದವು, ಹಾಗೂ ಸಾವಕಾರ ತೋಡರನು ಅವುಗಳ ಉದ್ಧಾರ ಮಾಡಿಸಿದನು.
ಮಥುರೆಯ ಕಂಕಾಲೀ ದಿನ್ನೆಯಿಂದ ಲಭಿಸಿದ ಭಗ್ನಾವಶೇಷಗಳು, ಅಲ್ಲಿನ ಜೈನ ಸ್ತೂಪಗಳ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ದೃಢಪಡಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ಸ್ತೂಪಗಳ ಪ್ರಾಚೀನತೆ ಹರಿಷೇಣ, ಜಿನಪ್ರಭಸೂರಿ, ಹರಿಭದ್ರಸೂರಿ, ಯಶಸ್ತಿಲಕಚಂಪೂ ಮತ್ತು ಸೋಮದೇವರ ಉಲ್ಲೇಖಗಳಿಂದ ದೃಢೀಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಜೈನ ಪರಂಪರೆಯ ಮಹಿಮೆ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಬೆಳಗಲಿ!
ಜೈ ಜಿನೇಂದ್ರ!
ಶಾಸ್ತ್ರಾಧಾರ:-
ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗೆ
ಜೈನ ಧರ್ಮದ ಕೊಡುಗೆ
🕉️🌷🙏🙏🙏🙏🌷🕉️
ಸರ್ವಾರ್ಥಸಿದ್ಧಿ ಗ್ರಂಥಮಾಲೆ.
ಪ್ರಶಾಂತ ಜೀ ಉಪಾಧ್ಯೆ
ಗಳತಗಾ
ಜೈನರಿಂದ-ಜೈನರಿಗಾಗಿ-ಜೈನರಿಗೋಸ್ಕರ
ಜೈನ ಧರ್ಮದ [ಸ್ವತಂತ್ರ] ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಟ
